Ut på tur

Heilt på vidda

Det finst noko der ute. 

Tekst

Det finst noko der ute. Eg veit ikkje heilt kva det er.

Ei kraft?

Jo lenger inne i naturen ein er, jo nærare kjem ein denne krafta. Ho forandrar oss, gjer det lettare å smile, lettare å seie hei. Jo lenger vekke frå sivilisasjonen ein er, jo mindre skummelt er det å slå av ein prat med ein framand.

Det er noko der ute. Noko som får oss til å takle meir, gå litt lenger, yte hardare. Det er noko som får oss til å bli både tøffare og mjukare. Ha meir trua på oss sjølve og andre. Det skjer med meg også. Eg klarar ikkje heilt å setje fingeren på det. 

Mamma snakkar framleis om kor sjokkert ho var den gongen eg tok av meg alle kleda mine i 20 minus midt på Hardangervidda for å unngå å tisse på kleda. For kvar gong ho fortel historia, er ho litt meir sjokkert og temperaturen litt lågare.

Dette var palmehelga då eg var 13 år. Pappa ville ta oss med på turen han sjølv hadde så nær hjartet, og vi gjekk frå Finse til Geilo.

Han deler eit minne frå turen på Facebook og sørgjer for å informere om at no, elleve år seinare, går eg same ruta igjen – denne gongen med to veninner og kameraet mitt. 

Venterommet på Finse stasjon er fullt av forventning og folk i alle aldrar, med dialektar frå heile landet. Eg og Solveig Marie et kvar vår niste, medan vi ventar på Selma, som kjem med toget frå Oslo.

Sola strekkjer seg innover landskapet bak stasjonen denne palmesøndagen, og auga svir i møte med den kritkvite vidda. Osten på skiva mi har allereie rokke å bli sveitt, men blanda med fjelluft er han uslåeleg god.

Utanfor ser vi toget frå Oslo kome, og ut veltar eit nytt lass med turklare folk. Saman med Selma spenner vi på oss skia og slår følgje vekk frå sivilisasjonen. 

Då eg var lita, syntest eg det var morosamt å tenkje på at vi nordmenn var fødde med ski på beina. Eg trudde vel på det, eg hadde trass alt gått på ski så lenge eg kunne hugse.

Dette sit djupt i den norske identiteten. Nyleg lærte eg at det norske friluftslivet er noko anna enn det engelske outdoor life. Norsk friluftsliv har røter i bygdefolket sin bruk av naturen gjennom fleire tusen år, men det er noko meir enn dette.

I nasjonalromantikken danna kunsten ein motreaksjon mot det industrialiserte samfunnet. Ein skulle tilbake til røtene – tilbake til den storslåtte, sterke, vakre og mytiske naturen.

Ifølgje Store norske leksikon er norsk friluftsliv ikkje-motorisert ferdsel, opphald og aktivitetar i naturen med rekreasjon som formål. Vidare står det at motiva kan variere stort, men at det ofte er knytt til helse, naturopplevingar, ro og stille, fysiske og mentale utfordringar og sosialt samvær.

Målet er ikkje berre å vere ute. Det er noko større. Det er denne krafta som bur i naturen, ei tiltrekkjande kraft som gir oss noko som vi ikkje finn nokon annan stad.

Litt klumsete plogar vi nedover dei slake bakkane i håp om at vi ikkje skal treffe på nokon kular vi ikkje ser. Dei siste kilometrane har både vi og himmelen blitt meir og meir trøytte, og vi stolar blindt på spora folk har gått opp før oss.

Himmelen og bakken byrjar å gå i eitt med kvarandre. I blåtimen er vi dei siste på vegen mot turisthytta Krækkja, der vi skal sove. Fotograferinga har nok skulda. Gjennom søkjaren har eg leita etter svar.

I fleire hundre år har vi vandra her oppe og gått oss vill i våre eigne tankar. Kva er denne krafta på vidda? 

Vi høyrer til det ville, og det ville tiltrekkjer oss. Når noko er kjedeleg, er det eit anna ord for at det er tamt. Det skriv filosofen Henry D. Thoreau i boka Kunsten å gå.

Han er ein av dei store heltane i miljørørsla og skriv at «det som menneske endå ikkje har underkua, livar oss opp ved sitt nærvær» (mi omsetjing).

Hardangervidda er det næraste eg har kome dette. Ho er det største høgfjellsplatået i Nord-Europa.

Thoreau viser til tenkjarar frå Austen og til pilegrimane. Han meiner menneska er fødde til å gå, og at både kropp og sinn er tent med det fotturen gjev. Han er ute, han er nær naturen, og han vil vekk frå sivilisasjonen. Han går mot Det heilage landet, der tankane vandrar i takt med beina.

Er det dit vi også er på veg? 

I fleire hundre år har vi vandra her oppe og gått oss vill i våre eigne tankar. Kva er denne krafta på vidda? 

Eg listar meg opp trappa inne i hytta. På rekkverket heng våte ullsokkar, og oppe ligg klede og sko til tørk overalt. Eg håpar lufta er friskare bak døra eg skal inn, for denne lufta kan eg ikkje sove i.

Eg får auge på Selma og Solveig Marie som ordnar med lakenposane sine langt inne i rommet. Forsiktig går eg så stille eg kan forbi senger fylt med folk som pustar tungt og snorkar.

I ein svart augneblink angrar eg på at vi bestilte sovesal og ikkje eige rom. 

– Søren, eg har gløymt øyreproppar, kviskrar eg til Solveig Marie. 

– Det går bra, eg har eit ekstra par, svarar ho.

Natta har lagt ei dyne med snø over vidda, og sikta er dårleg. Vi blir einige om å ta ein roleg morgon. Matsalen luktar havregraut, brødmat og kaffi. På alle bord sit folk og et og pratar.

Tinn-tallerkenar prydar veggane, frå taket dinglar ei heks og kikar ut på snøvêret, og på ei hylle står to troll og nokre påskeegg.

I peisestova ved sida av har folk også sove i natt. No sit nokre og kikar på kart og planlegg dagen, medan andre teipar føter.

Utanfor gjer folk seg klare og snakkar med kvarandre om kvar ferda går vidare. Heilt sidan dei første skigåarane kunne besøke Krækkja i 1913, har dei gjort om lag slik. 

I ei aud seterstove, på ein krakk framfor peisen, sat ein ung diktar og «fikk friluftsliv for sine tanker». I diktet Paa Vidderne frå 1859 skriv Henrik Ibsen om ein ung diktar som reiser opp på vidda og blir der oppe. Dette er første gong ordet friluftsliv blir brukt.

Diktaren forlèt brura si i dalen fordi han vil leve kunstnarisk uavhengig og sjå menneska og samfunnet ovanfrå. Diktaren blir friare når han kjem i kontakt med naturen, og for Ibsen danna møtet med vidda eit rom for å skape kunst.

Eg er ikkje heilt framand for tanken. Noko skjer her oppe på vidda, langt vekke frå mitt vanlege liv i byen. Slik som det var for den unge diktaren.

Utsikta har så å seie vore den same dei siste kilometrane. Skia klabbar, og eg klarar ikkje halde følgje med Solveig Marie og Selma. Eg prøvar å gå så fort eg kan, men må fjerne snø for kvar femte meter.

Likevel fyk tankane mine av garde medan eg går. Eg tenkjer på alt og ingenting.

Eg tenkjer på Gud og oppstoda, og eg tenkjer på Kvikk Lunsjen som ligg i sekken.

På baksida av Kvikk Lunsjen står det ein raud T og at fjellvettreglane er tilbake.  Aldri før har så mange nordmenn gått tur som i dag, står det.

Aldri før har vi hatt større behov for å kome oss ut, kome oss vekk frå kvardagslivet. 

Ut i den storslåtte, vakre, sårbare, sterke og nådelause naturen. Her vandrar vi saman og åleine. 

Eg høyrer meg sjølv puste i takt med skigåinga. Eg stoppar opp og ser meg rundt. Sola snik seg ut mellom skyene, og saman dannar dei skuggar og lysflekkar på det store kvite landskapet.

Vinden stryk så vidt forbi meg, og himmelen opnar seg. Midt i blåtimen ser eg eit gult og rosa lys skine langt der borte. 

Inne på hytta Tuva er stemninga meir salig. I tillegg til oss er det to barnefamiliar og to par der.

Utover kvelden sit dei fleste i den vesle peisestova og spelar spel og les bok. Vi sit inne i matsalen og bryner oss på nokre spørsmål frå eit GENI-spel frå 80-talet. 

– Kva er den høgstliggjande togstasjonen i Nord-Europa? Spør Selma. 

– Eg veit ikkje, svarar eg. 

– Hæ, men jo det veit du vel, eller det bør du vete. 

– Nei, du veit eg er dårleg i quiz. 

– Finse vel! 1222 meter over havet. 

Eg skuldar på at eg er for trøytt for quiz, og dei andre seier seg einige. Vi hentar tinga våre og går ut i måneskinet og pussar tenner.

Det er iskaldt, og eg angrar på at eg ikkje tok på meg meir klede.

Vi går inn så kjapt vi kan, og kryp under dei varme dynene. 

Aldri før har vi hatt større behov for å kome oss ut, kome oss vekk frå kvardagslivet. 

Kjøttsår og blodblemme. Eg klarar nesten ikkje sjå på det. Solveig Marie teipar og teipar.

Eg er berre litt støl og klarar ikkje førestille meg korleis det må vere å gå med det der.

Borna på hytta sit og ventar på dei vaksne som ryddar seg ut av romma. Vi fortel kvarandre kvar ferda går vidare.

Det er siste dag, og vi har ca. 20 kilometer igjen av turen. 20 kilometer igjen til vi skal tilbake til kvardagslivet. Selma fortel også om gnagsår.

Likevel spenner dei på skia, og vi startar ferda i oppkøyrte løyper mot Geilo. 

Etter rundt ei mil merkar vi at folk ser litt rart på oss. Vi skil oss ut med gamasjar, fjellski og store sekkar. Jo lenger vi går, jo færre seier hei.

Det byrjar å snø tjukt, men folk kjem skøytande i moderne langrennsdressar. For kvar kilometer forstår vi at vi nærmar oss sivilisasjonen. For kvar kilometer er det mindre ro. I det fjerne høyrer vi skiheisar og musikk frå ein høgtalar.

Vi forstår at eventyret er på veg mot ein slutt.

Bli DNT-medlem

Print er ikkje dødt

Saka om skitur på Hardangervidda kan du óg lese i Fjell & Vidde utgåve 1/2025. Bli medlem og få magasinet i postkassa. 

Bli DNT-medlem
Til DNT.no DNT logo